Türkiye’de Nisan 2021 tarihinden itibaren, büyükşehir kapsamındaki 30 şehrimizde kırsal mahallelerin kurulması gündeme geldi. Peki nedir kırsal mahalle? Hangi yasal düzenlemelerle hayata geçer ve uygulamada neler getirir? İşte bugünkü yazımızda sizin için bu özeti derlemeye çalışacağız..
1- Kırsal Mahalle Nedir?
Kırsal mahalle, büyükşehir belediyeleri sınırları içinde olup 1984 yılı ve sonrasında köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşen mahallelerde tespit edilir. Özetle mahalleye dönüşen eski köylerdir…
2- Hangi kanunlara göre düzenlenir?
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan Yönetmeliğini çıkardı. Yönetmelik 15.04.2021 tarihli ve 31455 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Düzenleme sonrası 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun ek üçüncü maddesinde belirtilen hususları dikkate alınarak, kırsallık özelliği gösteren yerler için kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan belirlenir.
3- Kırsal Yerleşik Alanın, kırsal mahalleden farkı nedir?
Aynı kanuna göre, tamamı kırsal mahalle olarak tespit edilmeyen diğer mahallelerde de on bin metrekareden az olmamak kaydıyla kırsal yerleşik alan belirlenebilir.
4- Kırsal mahalle olmak için kimler, nasıl başvurabilir?
Daha önce köy olup mahalleye dönüşen mahalleler kırsal mahalleye dönüşüm için karar verip muhtarlık aracılığıyla ilçe belediyelere başvurabilirler. Yasada başvuru için belirlenen bir süre yoktur.
5- Kırsal Mahalle olmanın şartları nelerdir?
Bir mahallenin kırsal mahalle olarak tespit edilebilmesi için;
a) Kırsal yerleşim özelliğinin devam edip etmemesi,
b) Şehir merkezine olan uzaklık ve ulaştırma durumu,
c) Belediyelerin yol, su, atık su, katı atık, toplu taşıma gibi hizmetlerinden en az birine erişebilme imkânına tam kapasitede ulaşıp ulaşmaması,
ç) Mevcut yapılaşma durumunun kırsal niteliğinin devam edip etmemesi,
d) İmar mevzuatı uyarınca yerleşik ve gelişme alanları içinde olup olmaması,
e) Kırsal mahallenin sosyo-ekonomik olarak kırsal nüfus oranının yüksek olması,
f) Yüzölçümünün önemli bir kısmını tarım, orman, mera, yaylak ve kışlak arazilerin oluşturması,
g) Tarımsal üretimin, hayvancılık ve orman faaliyetlerinin başlıca geçim kaynağı olarak tespit edilmiş olup olmaması gibi hususlardan bir veya daha fazlası esas alınarak tespit edilir. Bir yerin tamamı kırsal mahalle olarak tespit edilmeye uygun olmayan mahallelerde, 10 bin metrekareden az olmayacak şekilde bir veya birden fazla mahallenin bir kısmını içerecek şekilde kırsal yerleşik alan tespit edilebilecektir.
6- Başvurudan sonra Kırsal Mahalle olma süreci nasıl gelişir?
Kırsal Mahalle tespiti ile ilgili öncelikle ilçe belediye meclisince alınan karar, büyükşehir belediyesine gönderilir. Büyükşehir belediye meclisi, en geç 90 gün içinde kararını verir.
Büyükşehir belediyesi meclisi, belirtilen süre içinde ya ilçe belediyesinden gelen teklifi aynen veya değiştirerek kabul eder ya da reddeder.
Büyükşehir belediyesi meclisi; bir mahalle içindeki kırsal yerleşik alanla ilgili teklifi, mahalle sınırlarına kadar genişletme, kırsal mahalle ile ilgili teklifi ise mahallenin bitişiğindeki diğer mahalleler ile ekonomik ve sosyal bütünlüğün gerektirmesi halinde komşu mahallelerde kırsal yerleşik alan belirlemek suretiyle genişletme veya daraltma yapabilir. Ancak büyükşehir belediye meclisi kendisine gelen teklifi, ilçe belediyesi sınırlarını kapsayacak veya aşacak şekilde değiştiremez.
7- Kırsal mahalle/yerleşik alan vasfı sonradan kaldırılabilir mi?
Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan vasfı bu fıkrada belirtilen usulle kaldırılabilir. Büyükşehir belediyesi, birinci fıkra uyarınca ilçe belediyesinden gelen teklifi aynen veya değiştirerek kabul edebilir ya da reddedebilir.
8- Kırsal mahalle/kırsal yerleşik alan uygulaması neleri getirir?
A) Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde; gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler ile mesken amaçlı kullanılan binalar ve zirai istihsalde kullanılan bina, arsa ve araziler 29/7/1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununa göre alınması gereken emlak vergisinden muaftır. Bu yerlerde, ticari, sınai ve turistik faaliyetlerde kullanılan bina, arsa ve araziler için emlak vergisi yüzde 50 indirimli uygulanır.
B) Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde, 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca alınması gereken bina inşaat harcı ile imarla ilgili harçlar alınmaz; diğer vergi, harç ve harcamalara katılma payları yüzde 50 indirimli uygulanır.
C) Bu yerlerde içme ve kullanma suları için alınacak ücret en düşük tarifenin işyerleri için yüzde 50’sini, konutlar için 25’ini geçmeyecek şekilde belirlenir.
D) 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutan mükellefler için bu fıkrada belirtilen muafiyet ve indirimler uygulanmaz.
9- Kırsal mahalle olunca büyükşehir belediyesi hizmetlerinden yararlanmaya devam edilebilir mi?
Daha önce köylere hizmet götüren İl Özel İdareleri 30 büyükşehirde kaldırıldı. Yeni yasa ile il özel idaresi kurulmadı. Belediyeler hizmet götürmeye devam edecek. Bu nedenle kırsal mahallelerin muhatabı yine belediyeler olacak.
10- Türkiye’de bu konuda güncel örnekler neler?
2021’in son aylarında, Silivri Belediyesi İstanbul’da 39 ilçe arasından kırsal mahalle kararını İBB Meclisinden geçiren ilk bölge oldu.
Gebze Belediyesi halk meclislerinde kırsal mahalleleri anlatarak modeli tanıtıyor.
İskenderun Hatay’da Dörtyol, Erzin, Reyhanlı ve Altınözü ilçelerinde 88 mahallenin kırsal mahalleye dönüş talebi, Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin imar komisyonuna havale edildi.
Vezirköprü Belediyesi’ne katılan 137 köyün kırsal mahalle olma kararı, Vezirköprü Belediye Meclisinden geçti.
Bodrum’da 14 mahallenin merkeze uzaklığı, belediye hizmetlerinden sınırlı yararlanması, yaşayan halkın sosyo-ekonomık durumuna ilave olarak buyuk bir bölümünün tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlaması gibi sebeplerle kırsal mahalle olarak belirlenmesi teklifi görüşüldü. Komisyonun Bahçeyaka, Çömlekçi, Sazköy, Kemer. Gökpınar, Pınarlıbelen, Çamarası ve Tepecik (Karaova) mahallelerinin kırsal mahalle, Çamlık. Mazı, Çiftlik, Kızılağaç, Kumköy ve Yeniköy mahallelerinin kırsal yerleşik alan olarak tespit edilmesi görüşü, oybirliği ile kabul edildi.
Önümüzdeki dönemde yeni örneklerin gündemimize geleceğine ilişkin notumuzu düşerek, yazımızı tamamlıyoruz.
Türkiye’nin kentleşmesine ilişkin yeni yazılarla yeniden birlikte oluncaya kadar, sevgiyle kalın.
Müberra Oflaz
Şehir Plancısı- İmpo İmar Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı