Popülaritesi gün geçtikçe artan köy yerleşmelerinde yerleşik alan sınırları 300 metreye çekildi ve böylece köylerin etrafında 200’er metrelik yeni bir genişleme alanı oluşturuldu. Peki söz konusu süreç nasıl ilerliyor?
Köy yerleşmelerine olan ilginin çeşitli nedenlerle artması, köy yerleşik alanlarının bir yönetmelikle yeniden düzenlenmesi ihtiyacını doğurdu. Bu noktada 2021 yılında yürürlüğe konulan yönetmelik, günümüzde kimi köylerde uygulanmaya başladı. Peki bu yönetmelik nerelerde uygulanabilir, süreç nasıl ilerliyor?
Yakın zamanda yaşadığımız pandemi koşullarının da etkisiyle insanların doğaya dönme ve toprakla buluşma isteği arttı. Buna büyükşehirlerdeki kira ve yaşam maliyetlerinin yükselmesi gibi ekonomik nedenlerin yanı sıra deprem ve çeşitli afetlerin korkusu da eklenince köy yerleşmelerine ilgi muazzam seviyede yükseldi. Bu durumu, ilan sitelerindeki arsa / tarla satışlarından ve tiny house, konteyner gibi taşınabilir, kolay monte edilebilir evlere olan ilgilen de anlamak mümkün. Şehrin trafiğinden, gürültüsünden, hengamesinden kaçmak isteyenler bu yola başvurunca köylerdeki yapılaşma baskısı da arttı. Yaşamını radikal bir şekilde değiştirmek isteyen herkesin ve yatırımcıların gözü, kırsal yerleşmeler ile köylere dikildi.
Köy Yerleşik Alan Sınırı Kaç Metre?
Yukarıda aktardığım gelişmelere paralel olarak kamu da köylerin genişlemesine imkân tanımayı uygun gördü ve bir yönetmelik değişikliği gerçekleştirdi. 2021 yılında yürürlüğe giren köy yerleşmelerine ilişkin yönetmelik değişikliği ile yerleşik alan sınırları 300 metreye çekilmiş oldu.
Köy Yerleşik Alanı 300 Metre Düzenlemesi Ne Anlama Geliyor?
T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 11 Temmuz 2021 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanan karar ile Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesini değiştirdi. Bu değişiklikle birlikte belediye, mücavir alan sınırları dışında kalan köy ve mezraların yerleşik alan ile civarlarında yeni bir kapsam tanımlandı. Böylece köy yerleşik alan sınırı 100 metreden 300 metreye çıkarıldı ve köylerin etrafında yapılaşma için 200’er metrelik yeni bir genişleme alanı oluşturuldu.
Yönetmelikte, “Belediye, mücavir alan sınırları dışında kalan köy ve mezraların yerleşik alanı ve civarı” şu şekilde tanımlandı:
Köy ve mezraların; cami, köy konağı gibi köy ortak yapıları ile yapımı tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine uygun olarak inşa edilmiş yapıların toplu olarak bulunduğu yerlerde mevcut binaların en dışta olanlarının dış kenarlarından geçirilen çizginin içinde kalan alan köy yerleşik (meskun) alanını; bu çizgi ile en fazla 300 metre dışından geçirilecek olan, valiliklerce tespit edilerek il genel meclisince karara bağlanan sınırın içinde kalan alan köy yerleşik alanı civarını tanımlar.
Bu değişiklik, uygulama imar planı olmayan köyleri de ilgilendiriyor. Şöyle ki yönetmeliğin, büyükşehirlerde 3194 sayılı İmar Kanunu kapsamında büyükşehir belediyelerince tespiti yapılan ancak uygulama imar planı bulunmayan kırsal yerleşik alan ve civarında uygulanacağı hükme bağlanıyor.
Yönetmelikte kapsam alanı dışındaki yapılaşma haklarında da çeşitli avantajlar sağlanıyor.
Köy Yerleşik Alanı Dışında Yapılaşma Şartları
Yönetmelikte belirtilen şartlarda ifraz edilmedikçe tek parsel üzerine birden fazla yapı inşa edilemiyor. Ancak bir yapıda birden fazla bağımsız bölüm yapılabiliyor. Özellikle 1500 metrekareden büyük olan hisseli parsellerde, maliklerin muvafakatinin alınması kaydıyla birden fazla bina yapılabiliyor. Buradaki en önemli şartlar ise binalar arasındaki mesafe koşulunun sağlanması, taşınmazdaki hissedar sayısına riayet edilmesi ve her durumda 3 adedi geçilmemesi olarak sıralanıyor. Bu durumda diğer yapılaşma koşullarına uyulmak kaydı ile söz konusu alana her bir binanın yapı inşaat alanı 250, toplam yapı inşaat alanı ise 750 metrekareyi geçmeyecek şekilde inşaat yapılabiliyor.
Değişiklikte “Köy ve mezraların yerleşik alanlarında ve civarında bir parselde köy nüfusuna kayıtlı ve köyde sürekli oturanlarca” ibaresinin, “Bir parselde” olarak güncellenmesi de dikkat çekiyor. Bunun anlamı ise yapı yapabilmek için köy nüfusuna kayıtlı olma ve sürekli oturma şartının kaldırıldığı. Böylece köylere daha kolay yapı inşa edilebilirken büyükşehirlere yakın kırsal yerleşime olan ilgi artıyor.
Köy Yerleşik Alanını Kim Belirler?
Köy ve mezraların yerleşik alan sınırı valiliklerce tespit ediliyor ve il genel meclisi tarafından karara bağlanıyor. Onay merci veya ilgili idare olarak da yer mücavir alan içerisindeyse ilçe belediyesi, mücavir alan dışındaysa valilik (buna bağlı il özel idaresi), büyükşehirdeyse büyükşehir ve ilçe belediyesi yetkili kılınıyor.
Köy Yerleşik Alanı Nasıl Tespit Edilir?
Köy ve mezraların yerleşik alanı / civarı ile kırsal yerleşik alanlar ve civarının tespiti, ilgili idarelerce biri harita mühendisi olmak üzere en az üç teknik personelden oluşan bir komisyon tarafından 1/1000 veya 1/5000 ölçekli hâlihazır haritalar veya kadastro paftaları üzerine yapılıyor.
Aşağıda maddelendirdiğim korunan alanlar; ilgili kurum ve kuruluşlardan görüş alınarak hâlihazır harita veya kadastro paftaları üzerinde belirleniyor:
- Taşkın, heyelan, çığ ve kaya düşmesi gibi afet riskleri olan bölgeler,
- Dere yatakları, sıhhi ve jeolojik açıdan üzerinde yapı yapılması uygun olmayan alanlar,
- Tarım, orman, mera ve sit alanları vb.
Yerleşmenin ana yolları ve genişlikleri, hâlihazır harita veya kadastro paftaları üzerinde değerlendiriliyor. Mevcut binalar tutanak altına alınıyor, ardından kadastral paftaya veya hâlihazır haritalara aktarılıyor. Tutanakla belirlenen binaların en dışta olanlarının dış kenarlarından düz çizgi ile birleştirilerek bir alan oluşturuluyor. Böylece köy ve mezraların yerleşik ve kırsal yerleşik alan sınırı tespit ediliyor. Söz konusu bölgenin en fazla 300 metre dışından geçecek şekilde yerleşimin; mülkiyet dokusu, morfolojisi ve doğal eşikleri dikkate alınarak alanların civarı saptanıyor.
Belirlenen sınırlar büyükşehir belediyesi olan illerde ilçe belediye meclisinin teklifi üzerine büyükşehir belediye meclisi kararı, diğer yerlerde ise il genel meclisi kararı ile onaylanıyor. Köy ortak yapılarının bulunduğu mezralarda ve köye bağlı mahallelerde tespit, köy yerleşik alan ve civarının saptanması ile ilgili usullere uyulmak koşuluyla yapılıyor.
Tespit yapılacak mezranın sınırının tespiti yapılan köye bağlı olması ve mevcut binaların en dışta olanları ile arasındaki mesafe toplamının 300 metreyi aşmaması durumunda köy ve mezraların yerleşik alan sınırı birlikte belirlenebiliyor. Söz konusu mesafenin 300 metreyi aştığı durumlarda ise köy ve mezraların yerleşik alan sınırı ayrı ayrı tespit ediliyor.
Dağınık yerleşimlerde köy ile mezraların yerleşik alanları yahut kırsal yerleşik sınırları belirlenirken, köyün ortak yapıları veya birbirlerine 200 metreden uzak olmayan binalar dikkate alınıyor. Bu alanlarda ayrıca civar tespiti gerçekleştirilemiyor.
Köy Yerleşik Alanı Genişletilmesi
İhtiyaç duyulması hâlinde köy ve mezraların yerleşik alan sınırları, il genel meclislerince aynı usullere tabi olarak yeniden belirlenebiliyor. Yeniden sınır belirlemede köy ve mezraların yerleşik alan sınırı genişletilebiliyor veya daraltılabiliyor.
2021 yılında yürürlüğe giren yönetmeliğin bugünlerde doğudaki şehirlere bağlı köylerde dahi uygulanmaya başladığını görüyoruz. Bu da Türkiye’deki genişleme baskısının; doğu batı ayırt etmeden her türlü kırsal kesime yönelik olarak gerçekleştiğini gösteriyor.
Nüfus, ulaşım imkânları arttıkça ve yaşam koşulları değiştikçe ülke içindeki sirkülasyon elbette sürecek. Önemli olan bu hareketliliğin nereye doğru gerçekleşeceğinin önceden öngörülerek; şehirlerin, köylerin, yerleşim alanlarının planlı gelişmesini sağlamak ve kontrolü elden bırakmamak.