Analitik Hiyerarşi Süreci (Analytic Hierarchy Process – AHP), matematik ve psikolojiye dayanan ve çok kriterli karar verme problemlerinin çözümü için kullanılan analiz tekniğidir. AHP, kompleks kararlar ile başa çıkmak için yapılandırılmış bir teknik olup en genel şekilde birbiriyle çelişen çok sayıda ölçüt içeren, sonlu sayıda alternatif arasında seçim yapan, basit ve etkin bir çok amaçlı karar verme tekniği olarak tanımlanabilmektedir. Özetle AHP, karar vericilerin karar almasına yardımcı olan uygun bir yöntem ve kararları organize şekilde yapmaya çalıştığı bir süreçtir.
Çok sayıda seçeneği birden fazla kriter açısından değerlendirerek en iyi seçeneği bulmaya yarayan bu metot, en iyi alternatifin seçilmesinde hem objektif hem de sübjektif faktörlerin ele alınmasına imkân sağlamaktadır.
AHP, karar hiyerarşisinin tanımlanabilmesi halinde, kararı etkileyen faktörler açısından karar noktalarının yüzde dağılımlarını veren bir karar verme ve tahmin etme yöntemi olarak açıklanabilmektedir. AHP aynı zamanda, bir karar hiyerarşisi üzerinde kararı etkileyen faktörler ve bu faktörler açısından karar noktalarının önem değerleri açısından, birebir karşılaştırmalarına dayanmaktadır. Sonuçta karar noktaları üzerinden yüzde dağılımına dönüşen önem farklılıkları elde edilmektedir. Analitik Hiyerarşi Süreci işlem basamakları temelde üç adettir.
- Kriterlerin ve eğer var ise alt kriterlerin birbirlerine görece önemlerinin kıyaslanarak matris oluşturulması
- Her bir alternatif için var olan faktörlere göre birbirine görece ağırlıkların hesaplanması
- Her alternatif için toplam puanın hesaplanması
- Son olarak ise kriterlerin birbirlerine göre kıyaslamaları yapılırken verilen kararların tutarlılığı için tutarlılık denetimi yapılmaktadır.
Analitik Hiyerarşi Süreci temel matematiği, yani toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemlerini, karar verici için önemli görünen ve alternatiflerin kıyaslanması için anlamlı olacak şekilde belirlenen kriterleri ve son olarak her kriterin karar verici için ne kadar önem taşıdığını karar vermekte kullanılan değerleri gösteren standart tercih tablosuna dayanır.
AHP, Kentsel dönüşümde öneri kentsel dönüşüm alanlarının belirlenmesi ve birbirine göre öncelikli olanın tanımlanması için kullanılmaktadır. Bu alanların belirlenmesi için yukarıda açıklandığı gibi kriterlerin birbirine göre kıyaslaması yapılmaktadır. Öneri kentsel dönüşüm alanlarının önceliklendirilmesi için ilk etapta, AHP metodunun birinci basamağında temel kriterler belirlenmektedir. Sonraki aşamada belirlenen bu temel kriterlerin öneri kentsel dönüşüm alanı alternatifleri için görece kıyaslaması yapılarak bilimsel bir temele dayandırılan önceliklendirme işlemi yapılmaktadır. Son olarak her kriter için her kentsel dönüşüm alanı değerlendirilerek alanların ağırlık değerleri ve önceliklendirme sonucu hesaplanmaktadır.
Kentsel dönüşüm alanlarının önceliklendirilmesi için kriterler can kaybı, ekonomik kayıp ve vatandaş talebi gibi üç ana başlık adı altında toplanabilmektedir. Bu ana kriterlerden olan can kaybı; yaşayan birey sayısı, dere yataklarında yapılaşma durumu, su erozyonu riski altında yapılaşma durumu, iskânsız yapılar, kullanıcı müdahaleleri, afet toplanma alanına erişim gibi can kaybı ile sonuçlanacak alt kriterlerden oluşmaktadır. Ekonomik kayıp ise; mülkiyet problemi, imar planı sonrası inşaat alanında artma, mevcut üstyapı toplam değeri, finansman ihtiyacı durumu gibi alt kriterlerden oluşmaktadır. Vatandaş talebi ise vatandaşların kentsel dönüşümü destekleme oranını kapsamaktadır. Kentsel dönüşüm alanları önceliklendirilirken, her bir kritere belirli bir ağırlık puanı verilerek birbirine göre kıyaslama yapılarak hesaplama yapılmakta ve sonuç ürün olarak en riskli alan ortaya çıkmaktadır.
Örnek Analitik Hiyerarşi Şeması
Doğru ve etkili bir yöntem tam da bu konuda bir makale çalışmam devam ediyor, yöntem için etkili programlar kullanılarak süreç hızlandırılabilir. Ayrıca alanlar özelinde kriterlerin değerlendirilmesi ve ikili karşılaştırılmasında konunun uzmanı yakın ama farklı meslek dallarının da bulunduğu bir ekip ile hiyerarşide ki ağırlıkları belirlemek ve bu hiyerarşinin eksiksiz tanımlı olması çok önemli, kolaylıklar dilerim.